Kierkegaard alıntılı epigraf nokta atışı yapıyor; kendini seçtiğin zaman kendinin diğer olasılıklarını seçmezsin, onlar arkada kalır, seçim yapmış olmanın, kendini seçmenin mutluluğu ve sorumluluğu özgürlük tutkusundan gelir, olasılıkların ortadan kalkması tek bir seçime mahkumiyeti doğurmaz, kendini seçmek özgürlük tutkusundan doğan bir şeydir zaten. Her neyi seçmişsen veya. Kısacası, sanırım Bauman söylüyordu, kaçtığına veya ortadan kalktığına inanılan tercihler bir yanılsamadır, yarattıkları duygu da öyle. Özgürlük bilinçli bir tercihin ürünüdür, kabul edilmiş bir kısıtlamadır ve o kısıtlama da aslında her şeydir, sonsuz bir dünya demektir. İki sebepten; birincisi elbette bu tercihten vazgeçilebilir ve özgürlüğün başka bir formu bulunabilir ama bunu yapmak için arkada bırakma cesareti gösterilen olasılıklara dönülüyorsa kişinin bir tür eksikliğinden kaynaklı bir konudur bu. Öngörü, hayal gücü, kendini bilmek ve kendini bir diğerinde görüp tartabilmek en temel insani yetenekler, üzerinde çalışılmaları gereken mevzulardır. Bunlar yoksa sürükleniş başlar, isminin anlamıyla ironik olarak Stiller’da görebildiğimiz şey bu. Sonsuz dünyayı mümkün kılan ikinci sebep, uzamı tek boyutlu olarak görmekten kaynaklanan kısıt yoksa belirir. Depresyonun da en temel belirtisidir, acıyla dolu sonsuz bir şimdiye hapislik. Şimdinin hep böyle süreceği düşünülür ve yaşamı biçimleyen onca değişken gözardı edilir. Büyük yanılgı. Çok yakın bir tanıdığımın başından geçen: Müstakbel eşiyle yatak almaya gidiyorlar, yan yana uzanıp deniyorlar birini. Kadın, “Ben şimdi her sabah uyanınca senin yüzünü mü göreceğim?” diye soruyor. Evlendikten sonra adam tek bir gün bile eşinden sonra uyanmıyor, sabahın köründe yataktan kalkıp salona gidiyor. Çok ilginç bir olay. Adama neden böyle yaptığını sordum, “Kendimce çile dolduruyordum, bütün bunlar bittikten sonra suya taş düşermiş gibi hızlıca unutabilmek için,” dedi. Eh, adam hızlandığına göre bir şeyleri başardığını söyleyebiliriz. Stiller başaramıyor, onun daha bulanık ve dağınık sebepleri var. “Ben Stiller değilim!” (s. 9) Metnin ilk cümlesi. Stillerlığını değilleyen bir anlatıcı, üstelik yeterli nedeni var.
Bernhard’ın ülkesine duyduğu nefreti anlatıcıda doğurarak toplumsal, siyasi meselelere girilmesini ve İsviçre’ye bir temiz giydirilmesini sağlıyor. Bernhard, Frisch’ten deli gibi etkilenmiş olabilir.
Anatol Ludwig Stiller. Zürih doğumlu, altı yıldır kayıp. Kayıp zamanın izini sürmek için anlatıcıdan başka bir şansımız yok, dinliyoruz.
Ionesco’nun Yalnız Adam’ında sıradan ilişkilerle ilgili muazzam bölüm geldi aklıma, ne kadar derin olduğu düşünülürse düşünülsün bir kez bittikten sonra acısı hemen kurur ve ne için onca acının çekildiği hatırlanmaz.
Anlatıcıyla diğer karakterler arasındaki ilişkiler, karanlık alanları görünür kılıyor ve ortaya bir insanın her şeyi unutmak için gösterdiği olağanüstü çaba kalıyor. Oe’nin Kişisel Bir Sorun’undaki mevzu aslında, farklı olarak daha ilginç bir anlatıcı ve sevginin doğasıyla ilgili çok daha derin meseleler var.
Çok sağlam metin, arka kapakta dendiği gibi okuru da oyuna katıyor. Katmakla kalmıyor, ilişkiler yavaş yavaş açıldıkça, anlaşıldıkça sarsıyor da. Okuduğum ilk Frisch metniydi, gerisi mutlaka gelecek.