Kitap hakkında konuşmaya başlamadan önce birkaç konu hakkında açıklama yapmak ve (tabiri caizse) bir itirafta bulunmam gerek. Öncelikle, konuya dair daha önce yalnızca Akdes Nimet Kurat hocamızın kitabını okuduğumu ve bu konu hakkında eksiklerim olduğunu belirtmeliyim. Bu durumun temel sebepleri; konunun hem çalışma alanım ile çok yakın olmaması hem de yeterince ilgimi çekmiyor oluşuydu (elbette şu ana kadar!). Dolayısıyla konu hakkında yapacağım yorumlar “Rusya Tarihi” hakkında derinlemesine okuma yapanlardan ziyade genel okuma yapanlar yahut yapmak isteyenler için daha anlamlı olacaktır. Kitabı incelerken izleyeceğim yola gelecek olursak; kitap çok geniş ve hacimli olduğundan her bölümü ayrı ayrı incelemektense özellikle ilgi duyduğum alan hakkındaki bir bölümü görece daha detaylı yorumlayıp kalan kısmı yüzeysel geçeceğim. Aksi halde son derece uzun ve sıkıcı bir yazı olacağından olumsuz bir algı yaratmak istemem. Şimdiden sabrınız için teşekkür ediyorum.

George Vernadsky (1887-1973), Yale Üniversitesi bünyesinde, önemli bir tarihçi olmasının yanı sıra komünist yönetim karşıtı, Avrasyacı perspektife sahip bir kişilikti. Yazdığı kitaplarda (dilimize “Moğollar ve Ruslar” adlı bir başka kitabı daha kazandırılmıştır) bu niteliklerinden izler göreceğinizi belirtmem gerek. Zaten kitabın içerisinde yer alan “Editörden” adlı bölümde (s.13-15) Sayın Ahsen Batur bu konu ve daha fazlası hakkında harika bir giriş yazısı kaleme almış bulunmaktadır.

Ahsen Batur hocamızın da bahsetmiş olduğu üzere (s.13-5) aslında bu kitap 5 ciltlik bir “Rusya Tarihi” dizisinin, yine yazarın kendisi tarafından, özetlenmiş bir baskısını ihtiva etmektedir. Kitap (“Editörden” ve “Giriş” adlı bölümler de dâhil olmak üzere) toplamda 19 bölümden oluşmaktadır. Çalışmanın genel olarak kapsadığı zaman aralığı ise, yazarımız SSCB’nin yıkılışını göremeden hayata veda ettiğinden, Rusların ilk ortaya çıktığı zamanlardan 1960’ların sonlarına kadar olan dönemi kapsamaktadır. “Giriş” ve “1. Bölüm: Rus Devleti’nin Kökenleri” adlı bölümlerde (s.17-55) arkeolojik ve antropolojik çalışmaların yanında coğrafya ve tarihi coğrafya hakkında da önemli bilgiler sunulmuştur. Bu bölümde özellikle “Hint-Ari Irk” nazariyesinin bir savunusu ile Rus halkının da bu aileye mensup olduğu anlatılmaya (kanıtlanmaya) çalışılmıştır. Ayrıca, yukarıda sayfa aralığını verdiğimiz bölümde, göçerler (özellikle de menşei tartışmalı olan İskit, Sarmat yahut Hun) ile olan münasebetler hakkında giriş mahiyetinde bazı bilgi ve yorumlar da istifademize sunulmuştur. Yazarın Avrasyacı kimliği, kanaatimce, bu bölümde bariz şekilde görülmektedir. Özellikle; İskit, Sarmat ve Hunlar ile olan ilişkilerde ve bu kavimler hakkında verilen bilgilerde bu yanlılık göze çarpmaktadır (s.30). Günümüzde İskitlerin yahut Sarmatların menşei tartışmalı bir konudur ancak yazar bahsedilen kavimleri doğrudan Hint-Ari olarak sunmaktan geri durmamıştır. Bu noktada romantik bir bakış açısına sahip olduğumun zannedilmesini istemem; benzer şekilde (s.41) Hunlar da Türk menşeli olarak izah edilmiştir. Ancak bu konu da, teknik olarak, fazlasıyla tartışmalıdır. Açıkçası zihnimde, özellikle arkaik dönem anlatısının bulunduğu bölümler de, yazarın (biraz da işin doğası gereği, herkes her konuda uzman olamaz elbet) konu hakkında çok genel birkaç fikir üzerine temellendirilmiş bir inşa sürecini takip ettiği izlenimini uyandırdı. Elbette, bunlar bu tarz genel tarih (uzun zaman aralıklarını kapsayan) çalışmalarının hemen hemen tümünde karşılaşılabilecek temel sorunlardandır.

Daha sonraki bölümlerde; Bizans ile ilişkiler (s.43), Hristiyanlaşma ve bu süreçte Bizans’ın etkisi ile Hristiyanlaşma sürecinin Ruslar ve batıyı birbirine yaklaştırması, en azından batı ile doğu kilisesi ayrışana kadar (s.57). İlerleyen bölümlerde; Moğol İstilası ve akabindeki süreç (s.82), XVI. yüzyıl siyasi tarihi, Hanlıkların yıkılması ve Çarlık Rusya’sının güçlenmesi (s.116), XVII. yüzyıl siyasi tarihi ve Osmanlı ile münasebet (s.150), XVIII. yüzyıl (s.191), XVIII-XIX. yüzyıl “Sosyal ve Ekonomik Kalkınma” (s.217), XVIII-XIX. yüzyıl “Kültürel Gelişme” (s.226). Bundan sonraki bölümler kronolojik bir siyasi tarih (uzay yarışlarına kadar sürecek olan) anlatısının yanında yazarın bazı şahsi yorumlarını da içermektedir. Bu yorumların, özellikle, batı dünyasından okurlara hitap ettiğini ve bir miktar güzelleme içerdiğini akıllarda tutmalıdır.

Kitap hakkında, aslında çok da önemli olmayan, birkaç eleştirim daha olacak. Şöyle ki; ilk iki sayfanın hatalı basıldığını söylemeliyim. Bu hatanın 5. basımın tamamında mı yoksa sadece bendeki nüshasında mı olduğu konusu hakkında ne yazık ki bilgim yok. Ayrıca kitabın arka kapağında Rusya tarihinin “günümüze” kadar ki bir anlatısının sunulduğu ifade edilmiş ancak, yazımın başında da belirtmiş olduğum üzere, 1960’ların sonuna kadar gelen bir anlatının mevcut olduğunu söyleyelim. Son olarak bu kadar geniş bir zaman aralığını kapsayan her çalışmanın karşılaşacağı problemlerden bu çalışmanın da nasiplenmiş olduğunu unutmamak gerek. Yazar her konuda uzman olamayacağı gibi birçok konu ya atlanmış ya da çok kısa geçilmiştir. Dolayısıyla incelediğimiz bu çalışmayı iyi bir “giriş” olarak değerlendirmek son derece yerinde olacaktır. Bunlar haricinde baskı ve kağıt kalitesi son derece güzel çeviri ise akıcı. Bu kitabın dilimize tercüme edilmesinde katkısı olan herkese teşekkür ederiz. Ayrıca kitapyurdu ailesini de es geçemeyiz, buradan kucak dolusu teşekkürlerimizi tüm “kitapyurdu ailesine” iletmek isterim. İyi ki varsınız!

Herkese bol kitaplı, sağlıklı günler!